Yeşim Ustaoğlu: Türk Sinemasında Psikoloji Üzerine Parlak Bir Bakış

Psikoloji, Türk sinemasının uzun süredir ihmal ettiği önemli bir konudur. Psikolojik filmlerin son yıllara kadar dünya sinemasında da pek popüler olmadığı bir gerçektir. Ancak Türk filmleri, en azından 1990’ların ortalarına kadar, bireyin içsel hikayesinden gerçekten yoksundu. Sıradan bir Türk filmi, bireysel bir dram olmaktan çok toplumsal bir dram olarak tanımlanabilir.

Belki de ilk Türk psikolojik filmi Şerif Gorn’un “Endişe” (“Anksiyete” 1974) filmidir. Diğer erken örnekler arasında Tonch Okan’ın Autobus (“Bus,” 1975) ve Mesut Okakan’ın “Race Bay” (“Judge”, 1988) sayılabilir. Ancak Yeni Sinemacılar’ın edebi filmi The New Filmmakers’ın ilk filmleri vizyona girene kadar Türk filmlerinde pek psikolojiyle karşılaşmadık. Yönetmen Serdar Akar’ın önderlik ettiği grup, sinemayı en yalın haliyle sinemayla buluşturmayı amaçladı (ve aralarında Yeşim Ustaoğlu, Derviş Zaim, Zeki Demirkubuz gibi sinema sektörünün önemli isimlerini de bulundurdu). Ustaoğlu, betimlediği kişilerin psikolojisini siyasi bir bağlamda ele alarak derinlik kazandırmasıyla yaşıtları arasında özel bir yere sahiptir. Filmlerinin psikolojik etkisini yoğunlaştırmak için suç ve gizem gibi diğer temaları ve türleri de kullanır.

Önceki yaşam

Yasim Ustaoğlu, babasının devlet hastanesinde göz doktoru olarak çalıştığı Doğu Kars bölgesinin Sarıkamış ilçesinde 18 Kasım 1960 tarihinde dünyaya geldi. Ailesi aslen Sarıkamış’ta birkaç yıl kaldıktan sonra döndükleri kuzeydeki Trabzon’dan geliyor. Ustaoğlu, birinci sınıftan Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Mimarlık Bölümü’nden mezun olana kadar memleketinde okula gitti.

Erken yaşlardan itibaren Türkiye’de ve dünyada siyasete ilgi duymasını teşvik eden solcu bir siyasi ortamda büyüdü. Türkiye’nin teröristler, aktivistler ve devlet güvenlik güçleri tarafından aşırı siyasi şiddete maruz kaldığı 1970’lerin sonlarında KTÜ’nün solcu aktivist öğrencileri arasındaydı. Ustaoğlu bir kez saldırıya uğradı ve gözünden yaralandı. Devlet hastanesinde babası gözünden ameliyat oldu. Bir keresinde bir röportajda, “Babam bana başka bir hayat vermeseydi, o filmleri yapamazdım” dedi.

Ustaoğlu, uluslararası bir mimari tasarım yarışması için okul arkadaşlarıyla birlikte bir projeye katıldı ve projelerini kazandıktan sonra Avusturya’nın Salzburg kentine okumak için gönderildi. O zamanlar sadece 19 yaşındaydı ve 20’li yaşlarının ortalarında, okula bisikletle gittiği için ona “bisikletli küçük kız” diyen yüksek lisans öğrencileri arasında okuyordu.

KTÜ’den mezun olduktan sonra mimar olarak çalışmak üzere İstanbul’a taşınan Ustaoğlu, mimar olarak konumunu gösterdiğine inandığı Restorasyon Bölümü’nde yüksek lisansını tamamladı. Bir keresinde, “Sadakatim mimariyeydi, paraya değil” dedi. Ancak, ilk dört kısa filmini yapmak için kullanacağı bir miktar para kazandı.

Mesleği mimar, tutkulu film yönetmeni

Yeşim Ustaoğlu, 1980’lerde Türkiye’de artan inşaat işleriyle baş edemedi çünkü idealistti ve İstanbul’un eski mahallelerinin kültürel dokusunu dizginsiz bir değişim zamanında korumayı tercih ediyordu. Mimarların çoğu, İstanbul’un ve daha sonra tüm Türkiye’nin dış görünümünü değiştiren müşterilerin gereksinimlerini karşılamaya çalışıyordu. Bu nedenle ilgisi asıl işinden çok sinemaya kaymaya başladı.

Ustaoğlu, psikolojik bir gizem olan ilk filmi Eze’den (“The Trace”, 1994) önce dört kısa film çekti. Ancak arthouse filmi izleyicilerin ilgisini çekmedi. Ancak “Eze” İstanbul ve Nürnberg de dahil olmak üzere birçok uluslararası festivalde en iyi film ödüllerini aldı. Bazı eleştirmenler tarafından “Türk David Lynch” olarak görülen Ustaoğlu, sonraki filmleri de hesaba katıldığında pek bir şey ifade etmiyor. “Eze” Ustaoğlu’nun ilk filmi ama en iyi filmi değil.

Ustaoğlu’nun ikinci filmi “Güneşe Yolculuk” (“Güneş’e Yolculuk”), yavaş yavaş ülkesinin siyasi mücadelelerini öğrenen saf bir genç adamın hikayesiydi. Türk kimliğinin takma adı olan Mehmet, aynı zamanda genç bir işçi olan kız arkadaşıyla evlenmek gibi kamusal umutları olan basit bir genç işçidir. Muhammed, ulusal bir futbol maçı nedeniyle tezahürat yapan kalabalıklar arasında çıkan bir sokak kavgasının ardından Kürt etnik kimliğinin takma adı olan Berzan ile arkadaş olur. Muhammed yanlışlıkla dahil olduğu bir siyasi soruşturma sırasında polis vahşeti ile karşılaştığında, değişmeye başlar ve siyasi olarak farkında olur.

Ustaoğlu ve filmi, politik dürüstlükleri ve cesaretleri nedeniyle birçok ödül kazandı.

Kimlik sorunlarının fotoğraflanması

Ustaoğlu daha sonraki filmlerinde de kimlik meselelerini işlemiştir. Ustaoğlu “Bulutları Beklerken”de (Bulutları Beklerken, 2003), I. Aisha artık yaşlı bir kadındır ve uzun süredir yeni (Türk Müslüman) kimliğini kabul eden ve ailesinin geçmişiyle ilişkilendirilmeyi reddeden ablası tarafından desteklenmemesine rağmen ailesinden geriye kalanları bulmaya çalışmaktadır. Sonunda Aisha geçmişin sırlarını keşfetmeyi ve Yunanistan’daki ağabeyini ziyaret etmeyi başardı.

Ulusal ve etnik kimlik konularını iki ayrı filmde ele alan Ustaoğlu, daha sonraki filmlerinde “Pandora’nın Kutusu” gibi yaşlanma, kadın sorunları, nesiller arası çatışmalar ve gençlik sorunları gibi daha küresel temalara odaklanmaya başladı. ,” 2008), “Tereddüt” ” (“Clair Obscur,” 2016) ve “Arafat” (“Arada Bir Yer,” 2011).

Ustaoğlu bugüne kadar Antalya, İstanbul, Ankara, Boston, Salt Lake (Sundance), Berlin, Nürnberg, São Paulo, Valladolid, Erivan, Tahran gibi şehirlerde çeşitli festivallerde birçok ödül kazandı.